ارتباطات و ژورنالیزم
فعالیت در گستره ارتباطات و روزنانه نگاریارتباطات و ژورنالیزم
فعالیت در گستره ارتباطات و روزنانه نگاریسانسور در مطبوعات قسمت «۱»
سانسور در مطبوعات قسمت «۱» قانت
مقدمه
اولین رکن آزادی مطبوعات ، که مکمل نخستین شرط آن درباره ممنوعیت ولازم دانستن به کسب اجازه پیش ازانتشار، به شمار می رود، عدم بررسی یاسانسورروزنامه ومجله است بروسایل ارتباط جمعی قبل ازانتشارآنهاست.
مقدمه
اولین رکن آزادی مطبوعات ، که مکمل نخستین شرط آن درباره ممنوعیت ولازم دانستن به کسب اجازه پیش ازانتشار، به شمار می رود، عدم بررسی یاسانسورروزنامه ومجله است بروسایل ارتباط جمعی قبل ازانتشارآنهاست.
آزادی مطبوعات بادرنظرداشت قوانین مطبوعاتی هرکشورزمینه خوبی برای رشددموکراسی به شکل واقعی آن ، رشد وتکامل اقتصادی ، فرهنگ ، فعالیت های سیاسی ، اجتماعی وغیره تاثیرات به سزای داشته وازآن استفاده به عمل می آید.
متاسفانه ازبدوپیدایش کتابت وحتی قبل ازآن هم سانسوربه شکلی درزنده گی فردی واجتماعی در هرجامعه وجودداشت ، واین عمل به نحوازانحا درزنده گی فردی واجتماعی هرجامعه وجودداشته ، وازعمل سانسور به گونه ابزارتهدیدکننده ومحوکننده که در دسترس حکامان وقدرت مندان قرارداشت استفاده میکردند.
بنابرمبارزات آزادی گرایانه درکشورهای مختلف توسط شخصیت های آزادی خواه چون جان میلتون وجان لاک ودرکشورعزیزمان چون غلام محی الدین انیس وعبدالهادی داوی ودیگرقلم به دستان این کشورراه رابرای آزادی وازاد زیستن بازکردند،که تاامروزدرجهان ازشیوه های مبارزه طلبانه ای این شخصیت ها استفاده به عمل آمده که تا انسانهای روی زمین بتوانندبصورت آزادوبگونه تبارزدهنده ، ایده , نظریات وخواسته های خویش باشند.
که خوشبختانه درافغانستان هم بعدازدوره های اختناق مطبوعاتی شخصیت ها وقلم بدستان ژورنالیست مبارزه کردندکه ثمره مبارزات شان تا امروزقابل لمس است ، هدف ازین تحقیق شناختاندن وفهماندن حالت های سانسوربه گونه های مختلف درجوامع مختلف وپیشینه سانسوربوده که درمحدوده های جغرافیای مختلف به میان آمده ویادراین اواخرافغانستان هم درمطبوعات خویش ازاین کلمه (سانسور) که عاملان آن حکام جباربودندبی بهره نمانده وازآن متضررشده اند.
فصل یکم
سانسورچیست؟
سانسور : کنترول اطلاعات وایده های درگردش دریک جامعه درسرتا سرتاریخ نشانه ای ازدیکتاتوری بوده است. درقرن بیستم، سانسورازراه آزمودن کتاب ها، نمایشنامه ها،فلم ها،برنامه های تلویزیونی ورادیویی، گزارش های خبری وسایرشیوه های ارتباطات به منظورتغییریا سرکوب ایده های مخالف یاتهاجمی اعمال می شد. دلیل منطقی برای سانسورمتفاوت بوده است، برخی ازماموران سانسورتنهامواردی راهدف قرارمی دهندکه ناشایسته یا مبتذل یاکفرآمیز،فتنه انگیزیاخیانتبارخوانده می شود.بدین ترتیب ایده هابه بهانه تحفظ سه نهاداساسی سرکوب شده است: خانواده،کلیسا ودولت.
همه سانسورمسای نیست ونه هم همه سانسورناشی ازحکومت یانیروی بیرونی است.مردم همه وقت خودسانسوری می کنند، چنین خودداری می تواندبخشی ازبهایی دربدل دیالوگ منطقی باشد.یکی ازپوسترها نشانگررضایت اجباری باشدیابرعکس متفکرانه باشد،بخش مهمی ازدیالوگ فراترازبگومگوهای زندگی روزمره است.
برای دانستن سانسوروتکانه ای برای سانسور، بایدبدانیم که سانسوروایدیولوژی حمایت کننده آن به زمانه های قدیم برمی گردد، واین که هرجامعه سنن یاقوانینی داشته است که ازراه آن بیان، لباس، رسوم مذهبی وروابط جنسی تنظیم می گردید.درآتن که زادگاه دموکراسی است.سانسوربه مثابه ابزاری برای تطبیق ارتودکسی حاکم،مطرح بود.درحقیقت ، افلاطون نخستین اندیشمندثابت شده است که دلیل منطقی برای سانسورخرد ورزی ، مذهبی وهنری راسروسامان داد. درمدینه فاضله اش که درکتاب جمهوریت اوآمده است،ماموران رسمی سانسور،مادران ودایه هاراازبازگوکردن قصه های بدیازشت بازمی داشت.افلاطون هم چنان پیشنهادکردکه مفاهیم غیرارتودکس درموردخداوزندگی بعدازمرگ بایدبه مثابه جرم تلقی گرددوچاره جویی رسمی برای سرکوب رفاضت درنظرگرفته شود.آزادی بیان درروم باستان تنهابرای افرادی دارای مقام بود. ونویسندگان آثارفتنه انگیزبه شدت مجازات شدند. امپراتور نیرون،منتقدان خودرا ازکشوراخراج کردوکتاب های شان راسوزاند.
کلیسای سازمان یافته به زودترین فرصت به حیث مامورفعال سانسوربه دولت پیوست. حکم انجیل که " تونبایدنام مالک خود، خدارابه بیهودگی بگیری" تلاش واضح نخستین برای مرزبندی گفتمان الهیات قبول شده است.( وهیچ کس درهیچ چیز نبایدفکرکندکه این یک اشتباه تاریخی است. درسراسرجهان امروزی، پوزش خواهی الهی ازدلایل عام برای توقیف نشرسلسله ی گسترده ای ازمواداست). اعمال سانسوربه نام مذهب بهترازاعمال سانسوربه نماامنیت ملی (که بدیل سکولاربرای دلیل منطقی مذهبی درقرن بیستم است) پذیرفته ترنیست. این نشان می دهدکه رودررویی باسانسورهمیشه باید حاوی رودررویی بابخشی ازخودمان وتاریخ مشترک مان باشدکه هم دردآوراست وهم دارای ریشه عمیق.
افکارتاریخی کم نظیرهم می تواندتخم سانسوررابپاشد. شایدبهترین نمونه ازین نوع قانون “Hasssprache” ( سخن نفرت) درآلمان باشد. مطابق به قانون آلمان، هرنوع نمایش پرشکوه نمایاندن نازی هایاحتی نمایش صلیب شکسته، غیرقانونی است.
قابل ملاحظه است که تقریباً همه همسایه های نزدیک وائتلافیون آلمان قوانین مشابه به این دارند. این سوالات درآلمان وسایرکشورهای اتحادیه اروپابه سبب پس منظر تاریخی وبه سبب اوضاع به سرعت تغییریابنده دراتحادیه اروپا، قضیه بسیاردشواراست. به همین خاطرهست که این سلسله نگاه اجمالی به اوضاع درکشورهاومناطق متفاوت نخست به سایرساحات ومیزان سانسورومشکل دسترسی رسیدگی خواهدکرد، وبعداً به اوضاع دراتحادیه اروپابرخواهدگشت.
دربعدجهانی، حکومت ها سلسله ای ازشیوه ها واستدلال های قدرتمندان رابرای حمایت ازتلاش های سانسورگرایانه خودبه حکومت برده است. یکی ازین شیوها که پیشتربه آن اشاره شد، استدلال مذهبی است. مواردمعین درنظرالوهیت توهین کننده است. این مواردازیک کشورتاکشوردیگر،ازیک دین تادین دیگروحتی ازیک فرقه مذهبی تافرقه مذهبی دیگرمتفاوت است ، این موارداکثراً امانه همیشه ،سرشت جنسی دارد. تبصره هادرموردسرشت تکانه سانسور گرایانه درقبال اظهارجنسی حتی برای پروژه های وسیع ازنوع این پروژه هم متعدداست. به خواننده کنجکاو توصیه می شود که متون کلاسیک راوسیعاً مطالعه کندتاببیندکه مشکل حکومت و شهروندان درعکس العمل به این شیوه، جدیدنیست. آنچه که جدید است پیامدهای بالقوه جهانی است.
امنیت ودفاع ملی پس ازانگیزه های مذهبی به طوردلیل منطقی برای سرکوب به کارمی رود. اگرچه ازلحاظ تاریخی این دو مورددرمقایسه با انگیزه مذهبی بوده است. واگرچه نفوذدین درمسایل سکولاردربخش هایی معین ازجهان ازبین رفته است، نفوذ حکومت عموماً ازبین نرفته است. دشواراست تصورکنیم که حکومت درصحنه واقعی جهان مطرح می شود این است که آن شرایط به اندازه کافی فوق العاده کدام خواهدبودکه چنین اقدامی راتوجیه خواهدکرد.
تعریف,مفاهیم ومشخصات سانسور در جهان
درفرهنگ ها وکتابهای مختلف راجع به سانسور تعریف ها و ویژهگی های متنوعی بیان شده است که دراینجا برخی از آنها ذکر میشوند.
اصطلاح "سانسور" ازکلمه لاتین سنسیری "ارائه نظر، بررسی" مشتق شده است. ماموران سانسور روم، رییسان بخش محکمه بودندکه مسوول ثبت نفوس بودندوبه حیث بررسی کنندگان وناظران اخلاق ورفتارعمل می کردند.
دراینجافشرده ای ازتعریف های "سانسور" ازسازمان ها ونشریات ایالات متحده بانظرات متفاوت آمده است، که به هیچ وجه تعریف همدست ازاین اصطلاح نیست وتنهااشاره به تنوع روش هابه این مفهوم دارد.
سانسور (Censor (:کسی که بررفتارواخلاق نظارت دارد
الف: به مثابه مسوولی که مواد( نشریات وفلم ها) رابه منظورموادقابل اعتراض می آزماید.
ب: به مثابه مسوولی که (درزمان جنگ ) مکالمات (نامه ها) رامی خواندوموادی راکه برای منافع سازمانش زیان آوراست، حذف میکند .
سانسور( (Censorship: نهاد، سیستم یاعمل سانسور کردن اقدامات واعمال ماموران سانسوران به ویژه اعمال سرکوبگرانه کنترول سانسوری است.([1])
سانسور: استفاده ازابزاردولتی وسایرابزارقانونی یارسمی برای محدودکردن بیان.
درکل، سانسورکتاب ها، مواظبت مطبوعات به منظورجلوگیری ازسوء استفاده ازآن است. درینصورت هرنهادقانونی که وظیفه اش تحفظ اتباع دربرابرزیان مطبوعات زیانباراست، حق داردکتاب هاراسانسورکند.(([2]
سانسورچیست؟ سانسورسرکوب ایده ها ومعلوماتی است که افراد مشخص ,گروه ها یا مقامات حکومتی آن راقابل اعتراض یا مضر تشخیص می دهد که پیچیده تر از این است که کسی بگوید، "کسی رامگذاراین کتاب رابخواندیا آن مجله رابخرد، یا آن فلم راببیند،چون من مخالفش هستم! "ماموران سانسورمی کوشندقدرت دولت رابرای تحمیل نظرخودبردیگران برای این به کارببرندکه چه چیزدرست ومناسب است، یا توهین آمیزوقابل اعتراض است.ماموران سانسوربرنهادهای عامه ازقبیل کتابخانه هافشارمی آورندتامعلوماتی راکه آنان نامناسب یاخطرناک تشخیص می دهند،ازدسترس مردم بکشندتاکسی دیگرفرصت خواندن یا دیدن موادوالهام گرفتن ازآن رانداشته باشد. مامورسانسورمی خواهدموادرابرای دیگران پیشداوری کند.([3])
برای انجمن کتابخانه امریکا (ALA)، سانسورازلحاظ تخنیکی به معنای "کشیدن موادازدسترس عامه ازسوی مقامات حکومتی است." ALA همچنان میان سطوح مختلف حوادث درموردمواددریک کتابخانه که ممکن است به سانسورمنجرشودیانشود، تفاوت قایل است. بازجویی، اظهارنگرانی، شکایت، حمله وسانسور.
کلمه "سانسور" به معنای "بازداری قبلی" حق تعدیل نخستین ازسوی حکومت است.([4])
سانسور:
1-انکارازآزادی بیان یا آزادی مطبوعات .
2-مرورکتاب ها، فلم ها وغیره به منظورجلوگیری ازنشروتوزیع، معمولابه دلایل اخلاقی یا با امنیت دولتی.
3-ممانعت رسمی ازبیان هرآنچه که باورمی رود نظم سیاسی ، اجتماعی یا اخلاقی راتهدیدکند.([5])
سانسور:جلوگیری ازنشرات، انتشارات یا نمایش موادی که ملکیت یا روبروشدن با آن برای مردم ناپسندتصورمی شود.
سانسور سرکوب، ممنوعیت، سره کردن یا اصلاح دورانی ازسوی یک فرد،نهاد، گروه یا حکومت که تصمیم خودرابرضدمردم تطبیق یابه کارمی برد ویا درموردهرنوع موادکتبی یا تصویری است که فرد،نهاد، پندارد( [6])
(چیوک ستون پروفیسورژورنالیزم وارتباطات همگانی پوهنتون کارولینای شمالی ) چنین تعریف می کند.
کلمه ی سانسور باچندین معنا است . درمعنای وسیع کلمه ، سانسوراشاره به سرکوب اطلاعات، ایده ها،بیان هنرمندانه ازسوی همه افرادازقبیل مقامات حکومتی،مسوولان کلیسا،گروه های فشارخصوصی یاخودگویندگان،نویسندگانی وهنرمندان است. سانسورمی توانددرهرزمانی اعمال شود، مثلاًقبل ازبیان، قبل ازتیراژگسترده آن یامجازاً بیان کنندگان پس ازانتشارپیام شان تادیگران راازبیان مشابه بازدارد.([7]) درمعنای محدودتروقانون گراترآن، سانسوربه معنای جلوگیری ازتکثیرپیام ازپیش تهیه شده، ازراه اقدام رسمی حکومت است. پس نویسندگانی که ازبیم به فروش نرسیدن آثارخود، قبل ازنوشتن"خودسانسور" میکنند، شامل سانسوردرین معنا محدودنمی شوند،نه هم آنانی که کمک ازراه اعلان برنامه های ناپسندتلویزیونی رابایکات می کنند.
سانسور:نظارت وکنترول اطلاعات وایده های جاری دریک جامعه. درعصرحاضر، سانسوراشاره به آزمودن رسانه هابه شمول کتاب ها، گاهنامه ها، نمایشنامه ها، فلم وبرنامه های تلویزیونی ورادیویی به منظورتغیریاسرکوب بخش هایی ازآن داردکه تصورمی شودتوهین آمیزاست. موادتوهینی می تواندغیراخلاقی یا مبتذل، رافضانه یا کفرآمیز، خاینانه یا غدارانه یازیانباربه امنیت ملی تصورشود.
فرهنگ انگلیسی آکسفورد دربارۀ کلمۀ سانسورکننده دو تعریف زیرراعرضه کرده است:
1- عنوان دوقاضی در روم قدیم که مأمورتهیه وتنظیم دفترثبت نام یا سرشماری شهروندان بود ند ومسئولیت نظارت براخلاق عمومی را به عهده داشتند.
2- مقام رسمی دربعضی ازکشورها که مؤظف است تمام کتابها،روزنامه ها، نمایشنامه ها وغیره را پیش ازانتشارآنها بازبینی کند تا مطمئن شود که مطالب غیراخلاقی ضد د ینی یا لطمه زننده به دولت را دربرندارند.
دراین فرهنگ یاد آوری شده است که کلمۀ " سانسورکننده " ازکلمۀ سانسور در زبان لاتین به معنای برآوردن وتخمین زدن ، شمردن ونرم گذاشتن ، تشخیص دادن و ارزیابی کردن ، برعقیده بودن ، قضاوت کردن سرچشمه گرفته است.([8])
سانسوربه معنای بررسی کتابها ، روزنامه ها ، نمایش نامه ها ، فلم ها ، نامه ها وغیره به د ستورحکومت یا فرد صاحب اقـتدار پیش ازاجازۀ انتشار، نمایش یا توزیع آنها است.همچنان سانسورمجموعۀ وسایلی است که مقام های خارج مطبوعات ومعمولاً مقام های دولتی ازطریق آنها به کنترول محتوای ارتباطات جمعی پیش ازانتشارآن اقدام می کنند.
افراطی ترین شکل سانسور اجازۀ قبلی است که براساس آن هیچ شمارۀ روزنامه ئی نمیتواند بدون اجازۀ صریح حکومت منتشرشود. بطورعام سانسور شامل خواندن منظم مقاله های تهیه شده درهیأت های تحریربوسیلۀ سانسورگران.
سانسوربه معنای بررسی حکومت درمورد آثار اَدَ بی یاسینمائی پیش از اجازه دادن یا ممنوع ساختن انتشاریا نما یش آنها بکارمی رود.
سانسورعبارت از تفتیش و مراقبت درمطالب کُتب، جراید، فلم ها، نمایشنامه ها بوسیلۀ دولت است.([9])
" برنارد آوین" استاد سابق روزنامه نگاری درمرکز تربیت روزنامه نگاران پاریس سانسور را چنین تعریف کرده است:
سانسورشامل کنترول قبلی متن ها ازسوی یک مقام مذهبی یا کشوری است که به اجازه یا ممنوعیت انتشارآنها منتهی می شود.([10])
درگزارش " کمیسون بین المللی مطالعه درمسایل ارتباطات " به ریاست(شن کک براید) درسال" 1980 م " با عنوان یک جهان وچند ین صدا ،ارتباط وجامعه ، امروز و فردا ازسوی سازمان یونسکو منتشرشد.
درباره ویژه گی ها وشیوه های سانسور شرح نسبتاً جامعی ارائه کرده است گزارش مذ کور دراین مورد چنین نوشته است:
سانسورعملکرد بسیار رایجی است که گاهی به برخی زمینه ها مانند عکسها، مطالب مخالف عفت، خشونت، مسایل مذهبی، نکات مورد اختلاف درعرصۀ بین المللی، مقام های عالی رتبۀ خارجی، حمایت جوانان وغیره محدود میشود.([11])
امّا اغلب اوقات سانسور برای حمایت نخبگان رهبری کننده یا شخصیت ها ی صاحب قدرت بکار میرود ، سانسورممنوع کننده می تواند برقوانین خاص وبیشتربرقدرت های خود سرانه ویا فقط برسوء استفاده ازقدرت مبتنی شد.
[1] www.wikipedia.org
[2] www.fa.wikipedia.org
[4] www.tavakoli.eprsoft.com
[5] www.wikipedia.org
[6] Fast Times Political Dictionary
[7] www.ghajar.ir
[8] حقوق مطبوعات.داکتر کاظم معتمد نژاد، چاپ دوم، تهران: مرکز تحقیقات ومطالعات رسانه ها، جلد یکم، سال 1381، ص 208
[9] فرهنگ معین
[11] www.jadidnews.com
