آیا روزنامه‌نگاری، حرفه‌ای خاص است؟

آیا روزنامه‌نگاری، حرفه‌ای خاص است؟

بنیان حرفه روزنامه‌نگاری، از آغاز پیدایش آن، بر سه اصل استوار بوده است: آگاهی‌دهی، اطلاع‌رسانی و توجه آزادانه و مسؤولانه به فرایندهای اجتماعی. به همین دلیل روزنامه‌نگاری را «حرفه‌ای در خدمت جامعه» ‌دانسته‏اند. مجموعه این سه ویژگی نیز حرفه روزنامه‌نگاری را از همه حرفه‏هایی که بر پایه اطاعت و پیروی استوارند، متفاوت می‌کند.معتمدنژاد، دکتر کاظم، «تشکل صنفی و حقوق حرفه‌ای روزنامه‌نگاران»، فصلنامه رسانه، سال هفتم، شماره سوم،‌ پاییز 1375،‌صفحه 65)

از وجه دیگری نیز می‏توان به ویژگی‏های بالنسبه اختصاصی حرفه روزنامه‌نگاری توجه داشت: ترکیب صفت‏هایی همچون فکری و جسمی، ستادی و میدانی، فردی و جمعی، فنی و هنری، زمان‏بندی شده و غیر مترقبه، تکراری و ابتکاری و ... هر یک جنبه‏هایی از ویژگی‏های کار روزنامه‌نگاری را بیان می‏کنند.

آیا روزنامه‌نگاری، حرفه‌ای خاص است؟

بنیان حرفه روزنامه‌نگاری، از آغاز پیدایش آن، بر سه اصل استوار بوده است: آگاهی‌دهی، اطلاع‌رسانی و توجه آزادانه و مسؤولانه به فرایندهای اجتماعی. به همین دلیل روزنامه‌نگاری را «حرفه‌ای در خدمت جامعه» ‌دانسته‏اند. مجموعه این سه ویژگی نیز حرفه روزنامه‌نگاری را از همه حرفه‏هایی که بر پایه اطاعت و پیروی استوارند، متفاوت می‌کند.معتمدنژاد، دکتر کاظم، «تشکل صنفی و حقوق حرفه‌ای روزنامه‌نگاران»، فصلنامه رسانه، سال هفتم، شماره سوم،‌ پاییز 1375،‌صفحه 65)

از وجه دیگری نیز می‏توان به ویژگی‏های بالنسبه اختصاصی حرفه روزنامه‌نگاری توجه داشت: ترکیب صفت‏هایی همچون فکری و جسمی، ستادی و میدانی، فردی و جمعی، فنی و هنری، زمان‏بندی شده و غیر مترقبه، تکراری و ابتکاری و ... هر یک جنبه‏هایی از ویژگی‏های کار روزنامه‌نگاری را بیان می‏کنند. همچنین است خصلت‏هایی که روزنامه نگاران باید از آن‏ها برخوردار باشند و کمتر می‏توان در قالب ملاک‏های کمی به بیان‏شان پرداخت؛ از جمله: خلاقیت، پیگیری، توانایی نوشتن، قدرت تصمیم‏گیری، تهور، سرعت عمل بالا، آ‏گاهی و حساسیت نسبت به موضوعات روز، داشتن شم، تجربه و پختگی در دستب‏یابی به منابع خبری، قابلیت ایجاد اعتماد در منایع خبری و مخاطبان، آشنایی با جنبه‏های حقوقی و یافتن راه‏های قانونی برای طرح موضوعات و تسلط تکنیکی. اگر بر این موضوع‏ها، چگونگی همکاری روزنامه‌نگاران را با واحدهای مطبوعاتی، همچون همکاری دائم، پاره‏وقت، موردی و در وضعیت‏های عادی و اضطراری بیفزاییم تا حدودی به رئوس استدلال‏هایی که در اختصاصی بودن حرفه روزنامه‏نگاری اشاره کرده‏ایم. بر پایه چنین ویژگی‏هایی، وظایف مشخص روزنامه نگاران را در سه عرصه می‏توان مورد توجه قرار داد: الف. وظایف فنی روزنامه‌نگاران رویدادهایی که مطبوعات به بازتاب آن‏ها می‏پردازند، در بیشتر موارد قابل پیش‏بینی نیستند، به یکباره رخ می‏دهند و روزنامه نگاران بدون آمادگی قبلی در معرض آن‏ها قرار می‏گیرند. فرصتی نیز که برای بازتاباندن رویداد در اختیار آنان است، اندک است. اگر بر این دو ویژگی، یعنی غیرقابل پیش‏بینی بودن رویدادها و ضرورت انتشار آن‏ها در کوتاهترین زمان ممکن، پیچیدگی نهفته در ذات رخدادهای اجتماعی و چند جانبه بودن آن‏ها را بیفزاییم، تصویر دقیق‏تری از الزام‏های فنی که روزنامه‌نگاران در جریان کار روزه‏مره خود با آن مواجه هستند در برابرمان قرار می‏گیرد. این همه در حالی است که روزنامه‌نگاران از تأثیرات هیجانی - عاطفی رویدادها، که گاه نزدیکترین شاهدان آن‏ هستند، برکنار نمی‏مانند، اما ناگزیرند که موضع یک ناظر بی‏طرف را اتخاذ کنند و تا حد ممکن به گزارشگری عینی رویداد بپردازند. در مجموع وظایف تکنیکی را که روزنامه‌نگاران بر عهده دارند می‏توان چنین برشمرد: • دریافت و پیگیری رخدادهای ناگهانی و تعییرات پی‏درپی آنها؛ • آگاهی به‏روز از مسائل و مباحث پیرامون رویداد؛ • ایفای همزمان نقشهای پرسشگر و پاسخ‏دهنده در باره رویداد؛ • تشخیص بی‏درنگ هیجان ذاتی رویدادها و دور نگهداشتن احساسات خود از آن؛ • رعایت ضرب‏الاجل تعیین شده برای به تصویر در آوردن واقعیتها؛ • تسلط داشتن به فنون روزنامه‌نگاری برای بیان هنرمندانه و روشنگرانه واقعیتها؛ • سروکار داشتن با مخاطبانی که روزانه تصمیم می‏گیرند و هر روز عوامل تازه‏ای بر تصمیم‏گیری آن‌ها تأثیر می‏گذارد؛ • قرار گرفتن در معرض داوریها و قضاوت‌های هر روزه؛ چه از سوی مخاطبان و چه از سوی افراد و گروه‌های دارای نفوذ؛ • آگاه بودن از قوانین و مقررات ناظر برفعالیت روزنامه‌نگاری و رعایت هوشمندانه آنها؛ • فعالیت تمام وقت و وقفه‏ناپذیر. ب. وظایف اجتماعی روزنامه‌نگاران همچنان که گفته شد گستره کار روزنامه‌نگاران تنها محدود به خبررسانی نیست و «آگاهی دهی» و «نظارت» بر روندهای اجتماعی و کنش‏های مدیریت سیاسی جامعه نیز جزء لاینفک فعالیت آن‌ها به‏شمار می‏رود. از همین روست که صفحات روزنامه‏ها عرصه تعاطی افکار و عرضه اندیشه‏های نو است و نیز به مطبوعات به‏عنوان یکی از سنگ‏بناهای اصلی تحقق مردم‌سالاری در جوامع نگریسته می‏شود. افزوده براین، مطبوعات وظیفه آموزش مخاطبان خود در موضوعات روزمره زندگی و نیز سرگرم ساختن آنان را نیز برعهده دارند که در جای خود وظیفه بسیار مهمی است. وظایف اجتماعی پیش روی روزنامه‌نگاران را می‏توان چنین برشمرد: ‏ • برآورده ساختن نیازهای خبری مخاطبان و آگاه کردن آنان از آنچه در پیرامونشان می‏گذرد؛ • در جریان گذاشتن مخاطبان در باره اندیشه‏ها، احساسات و عملکردهای دیگران؛ • گسترش دانش مخاطبان نسبت به عرصه‏ها و موضوع‌هایی که تجربه و دسترسی مستقیم آن برای همگان فراهم نیست؛ • ایفای نقش نگهبانی بر رفتارهای حکومت؛ • نظارت داشتن بر کژرفتاریهای خارج از حکومت؛ • ایفای نقش آگاهی‏دهنده به مخاطبان؛ آگاهی‌هایی که در واقع پیش‏شرط داوریها و تصمیم‏گیریهای همگانی به معنای عام و مشارکت در فرایندهای دموکراتیک به‏طور خاص است؛ • فراهم کردن فرصت و زمینه ابراز نظر و عقیده برای گروههای مختلف اجتماعی و ایجاد عرصه‏ای برای ابراز عقاید و افکار؛ • انتشار اطلاعات روزمره مورد نیاز مردم؛ • تداوم بخشیدن به فرایند دانش‏اندوزی بزرگسالان؛ • سرگرم ساختن مخاطبان. پ. وظایف اخلاقی روزنامه‌نگاران افزوده بر وظایف فنی و اجتماعی، روزنامه‌نگاران در کار خود پای‏بند به اصول و ضوابطی هستند که در مباحث روزنامه‌نگاری از آن‏ها به «مبانی اخلاق حرفه‏ای» تعبیر می‏شود. از منظر حرفه‏ای، مادام که تلاش و فعالیت روزنامه‌نگاران در پرتو و مبتنی بر مبانی اخلاق حرفه‏ای صورت نپذیرد، منزلت نمی‏یابد و رهگشا نمی‏شود. به بیان روشن‏تر، پای‏بندی به این اصول، مرز میان روزنامه‌نگاری مسوُول و غیر مسوُول را مشخص می‏سازد: • ارائه صادقانه اطلاعات دقیق و جامع؛ • پرهیز از هر کاری خلاف اعتقادات خویش و الزامات اخلاقی حرفه؛ • پای‏بندی به موازین مسوُولیت اجتماعی روزنامه‌نگاری در انتخاب و انعکاس رویدادها؛ • پرهیز از دریافت هر گونه وجه، جزء دستمزد مشروع خود، از کار روزنامه‏نگارانه؛ • پرهیز از آمیختن حرفه روزنامه‏نگاری با کار تبلیغات از هر نوع آن؛ • رازداری در مورد منبع خبر و اطلاعات؛ • پاس‏داشتن حریم خصوصی و شئون انسانی؛ • پاس‏داشتن منافع عمومی؛ • ارج‏گذاری ارزشهای جهانی. بدین ترتیب حرفه روزنامه‌نگاری بر سه رکن درهم تنیده و انفکاک‌ناپذیر فنی، اجتماعی و اخلاقی استوار است؛ چندان که فقدان هر یک از این سه رکن، کلیت حرفه را از معنا تهی می‌کند و بنیان روزنامه‏نگاری حرفه‏ای را فرو می‏فرساید. در عین حال همین ویژگی‏هاست که کار روزنامه‌نگاران را از کار دارندگان دیگر حرفه‏ها متمایز و بنیان طرح مبحث «استقلال حرفه روزنامه‌نگاری» را فراهم می‌سازد؛ مقصود، تدوین مقررات خاص و برقراری سازوکارهایی است که حقوق مادی و معنوی روزنامه‌نگاران را تضمین می‏کند.